Po wielu latach dowolności interpretacji przepisów prawa polskie sądownictwo przeżywa poważny egzystencjalny szok: Po ostatnich wyborach nowa ekipa rządząca wybrała drogę reform przede wszystkim kadrowych.

Jednak nie da się wyeliminować wieloletnich zaniedbań w zakresie jakości pracy sądownictwa wymieniając jedynie kadry, bez zmiany praktyki działania sądów.Z jednej strony sądy mają niewystarczające wspomaganie komputerowe a z drugiej personel unika używania istniejących systemów. Uniemożliwia to praktycznie transprentność, pogarsza dramatycznie wydajność i b. znacznie wydłuża procedowanie spraw.Jedną z przyczyn złej pracy sądownictwa może być istotny niedobór albo pomijanie wewnętrznych procedur zapewnienia jakości. Sędzia może wtedy dość dowolnie odchodzić od zasad dobrej praktyki sądowniczej bez żadnych konsekwencji dyscyplinarnych czy ekonomicznych zasłaniając sie swoja niezawisłością. Wywód sędziowski niejednokrotnie pomijał zasadę logicznej dedukcji jako podstawy werdyktu. W celu uzasadnienia wysokich uposażeń wytworzono aurę medialną wielkiego przeciążenia i olbrzymich piętrzących sie trudności zupełnie pomijając żmudne choć niezbędne usprawnienia systmowe. W rezultacie sądownictwo polskie stało się jednym z najdroższych w Europie przy jednej z niższych wydajności pracy.

Sam byłem świadkiem w sądzie. W ciągu kilku godzin i następnych kilku tygodni stwierdziłem, że jest to instytucja całkowicie zajęta realizacją słynnych praw Parkinsona, czyli w istotnym stopniu zajęta sobą: Poczawszy od informacji, że rozprawa jest nagrywana, poprzez wyraźne pomijanie wypowiedzi świadka przez prokotolanta, rezygnację sędzi z pilnowania porządku, uległości wobec wprowadzanych przez strony wątków pobocznych bez wnikania w samą istotę sprawy, poprzez obietnice dostarczenia nagrania wideo z rozprawy a na przysłaniu uszkodzonego, niemożliwego do odtworzenia pliku na DVD jako nagrania wideo z rozprawy, skończywszy.

Szczególnie szkodliwa jest nadmierne faworyzowanie autorytetu sędziego kosztem transparentności jego pracy. Brak wytycznych dobrej praktyki i check list dla krytycznych momentów postępowania sądowego przyczynia się do nadmiernej dowolności przebiegu procesu sądowego.

Tak więc jest wiele sygnałów, nie mówiąc o świadectwach o dziwnym procedowaniu, czy łamaniu elementarnych zasad logiki przy formułowaniu wyroków i orzeczeń.

System Zapewnienia Jakości dla Sądownictwa

Podstawową cechą tego systemu jest jego wewnętrzny charakter. Oznacza to, że jego procedury i metody mają ułatwić sędziom autokontrolę jakości pracy a sądom autokontrolę całości pracy danej jednostki. Kontrola zewnętrzna sprowadza się do weryfikacji przez certyfikowanego audytora zewnetrznego czy elementy i mechanizmy współpracy procedur zapwenienia jakości rzeczywiście funkcjonują w danej jednostce organizacyjnej. Metody takiej weryfikacji są dobrze znane z praktyki oceny systemów jakości w administracji i gospodarce.

Dopiero wyraźne odstępstwo danego weryfikowanego sądu od realizacji wniosków audytora zewnętrznego uruchamia procedurę oceny przydatności danej jednostki w ogólnopaństwowym systemie sądownictwa i dodatkowe kontrole np. NIK czy organów śledczych.

Tak więc:

System Zapewnienia Jakości Sądu (SZJS)

Sadownictwo (każdy z sądów) musi dysponować Jednolitym Systemem Komputerowym (JSK) dla dokumentacji procesu sądowego przez sędziów. System pownien wymagać od sędziego podstawowej znajomości obsługi komputera w zakresie wypełniania kwestionariuszy elektornicznych i używania edytora tekstów.

1. Każdy sędzia powinien mieć dostępne checklisty dotyczące węzłowych punktów postępowania sądowego. Listy te moga też być dostępne w formie elektornicznej.

2. W przypadku b. wysokiego poziomu logiki JSK możliwe jest włączenie do niego cheklist w celu automatyzacji administrowania procesu sądowego.

3. Informatyk z kompetencją administrowania procesów sądowych nadzoruje system i jego użytkowanie zgłaszając zainteresowanym i wspólnie usuwając zaobserwowane nieprawidłowosci techniczne i operatorskie użytkowników.

4. W każdym sądzie powołuje się Komórkę Zapewnienia Jakości (KZJ) w skład której wchodzą: 
a. Prawnik z kompetencją zapewnienia jakości w sądownictwie oraz administrowania procesu sadowego.
b. Informatyk z kompetencją administrowania procesów sądowych

4.2 Komórka Zapewnienia Jakości
– zapewnia wszystkim sędziom dostęp do pełnowartościowych ogólnokrajowych instrukcji obłsugi JSK oraz ogólnokrajowych instrukcji postępowania sądowego dla sędziów. 
– analizuje losowo bez powtórzeń logikę wywodów procesowych.
– na bieżąco raportuje zaobserwowane nieprawidłowości bezpośrednio uczestnikom tych nieprawidłowosci .
– raportuje zbiorczo raz na miesiąc zaobserwowane nieprawidłowości dyrektorowi sądu.
– w przypadku audytu sądu przez audytora zewnętrznego udziela jemu informacji na temat statystyki i rodzaju zaobserwowanych nieprawidłowości oraz statystyki i sposobów usuwania tych nieprawidłowości w wymaganym okresie sprawozdawczym oraz generalnych statystyk administracji sądu. Dla dyrektora sądu sporządza raport z swojej pracy w trakcie audytu.

5. Raz na rok dyrektor sądu wydaje na podstawie raportów (KZJ) komunikat wewnętrzny o stanie jakości sądu. Komunikat bieże się pod uwagę przy ustalaniu wynagrodzeń pracowników sądu.

6. Audytor zewnętrzny dokonuje oceny SZJS sprawdzając realizację punktów 1 do 5 niniejszej ustawy. Audytor dostarcza dyrektorowi sądu ocenę w formie raportu z audytu wraz z wytycznymi z terminem realizacji.

7. Sąd informuje audytora, Najwyższą Izbe Kontroli oraz KZJ o sposobie realizacji wytycznych z audytu najpóźniej w 30 dni po upłynięciu terminów wytycznych z audytu a w przypadku braku terminów w 30 dni od otrzymania raportu z audytu,

8. Audytor może dokonać powtórnego audytu zgodnie z pkt. 6. w szczególności dla oceny realizacji wytycznych raportu pierwszego audytu.

Pozdrawiam
Jacek Gancarson